Ύπνος και υγεία.

Η πρόοδος στην επιστημονική έρευνα συνήθως επέρχεται ως αποτέλεσμα βελτιωμένων τεχνικών μέτρησης κάποιου μεγέθους. Η  έρευνα για τον ύπνο δεν αποτελεί εξαίρεση. Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ) είναι μια μέθοδος μέσω της οποίας καταγράφεται το συνολικό ποσό των ηλεκτρικών δυναμικών των κυττάρων και των ινών σε μία συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου. Αυτό που προσφέρει ουσιαστικά στους ερευνητές του εγκεφάλου είναι ένας αντικειμενικός τρόπος να καθορίσουν αν ένα άτομο είναι ξύπνιο ή κοιμάται, χωρίς να βασίζονται στα όσα το ίδιο αναφέρει.

Το ΗΕΓ δίνει, επίσης, στους ερευνητές τη δυνατότητα να συγκρίνουν την εγκεφαλική δραστηριότητα σε διάφορες στιγμές κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτό το είδος έρευνας οδήγησε στον καθορισμό ορισμένων σταδίων του ύπνου. Το πιο γνωστό αλλά και συχνό στάδιο, που ίσως κάποιοι το έχετε ακούσει, είναι ο ύπνος REM. Τα υπόλοιπα στάδια συχνά αναφέρονται ως non-REM ύπνος.

Ο Michael Jouvet, στη Γαλλία, έπειτα από πειράματα που έκανε με γάτες ονόμασε το στάδιο αυτό παράδοξο ύπνο, διότι είναι κατά μία άποψη ο πιο βαθύς ύπνος και από μια άλλη ο πιο ελαφρύς. Αναγνωριστικά χαρακτηριστικά αυτού του σταδίου στον άνθρωπο είναι τα εξής: 

1. Ταχείες οφθαλμικές κινήσεις, ενώ το άτομο κοιμάται (από εκεί προέρχεται και ο όρος REM = Random Eye Movement).

2. Υψηλοί καρδιακοί παλμοί και ασταθής ρυθμός αναπνοής (για το λόγο αυτό θεωρείται ελαφρύς).

3. Αρκετά χαλαροί μύες, οι οποίοι ρυθμίζουν τη στάση του σώματος, όπως αυτοί που στηρίζουν το κεφάλι (για το λόγο αυτό θεωρείται βαθύς).

Ο ύπνος REM είναι πολύ σημαντικός για την σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου. Έρευνα που έγινε σε εργαστήριο έδειξε ότι κατά την περίοδο στέρησης του συγκεκριμένου σταδίου ύπνου, τα υποκείμενα παρουσίασαν ήπιες, προσωρινές αλλαγές στην προσωπικότητά τους. Τα περισσότερα ανέφεραν ευερεθιστότητα, αυξημένο άγχος και μειωμένη ικανότητα προσοχής. Κάποια εμφάνισαν, ακόμη, αυξημένη όρεξη και πήραν βάρος. 

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναλογιστούμε τι προκαλεί η στέρηση ύπνου γενικά, και όχι μόνο του ύπνου REM. Η αϋπνία συγκαταλέγεται στις πιο δημοφιλείς διαταραχές ύπνου που ταλαιπωρούν τους ανθρώπους σήμερα και έχουν μάλιστα μεγάλη συχνότητα εμφάνισης. Υπολογίζεται ότι ένας στους δύο ενήλικες βρίσκεται αντιμέτωπος με τον "εφιάλτη" της αϋπνίας σε κάποια περίοδο της ζωής του. Όσον αφορά στα "θύματά" της, φαίνεται ότι προτιμά τις γυναίκες, τους νέους και τους ηλικιωμένους, ενώ ισχυρή εμφανίζεται η σχέση αϋπνίας και κατάθλιψης (Καρλατήρα Παναγιώτα, 2009).

Πόσος ύπνος είναι αρκετός και πόσος επαρκής; Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι οι ανάγκες για ύπνο διαφέρουν σημαντικά από άτομο σε άτομο. Το ασφαλέστερο κριτήριο της αϋπνίας είναι αν το άτομο αισθάνεται ξεκούραστο την επόμενη μέρα. Όποιος αισθάνεται μονίμως υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, δεν κοιμάται αρκετά καλά τη νύχτα. Φυσικά δεν απευθυνόμαστε αυτή τη στιγμή σε άτομα που εργάζονται σε νυχτερινές δουλειές. Τότε εκ των πραγμάτων τα κριτήρια είναι άλλα.

Είναι σημαντικό να διακρίνουμε τις τρεις κατηγορίες ή εκφάνσεις της αϋπνίας. Κάποιοι άνθρωποι πάσχουν από αϋπνία ως προς την έναρξη του ύπνου και δυσκολεύονται να αποκοιμηθούν τη νύχτα. Κάποιοι ίσως πάσχουν από αϋπνία ως προς τη διατήρηση του ύπνου και ξυπνούν συχνά κατά τη διάρκεια της νύχτας. Τέλος, άλλοι μπορεί να πάσχουν από αϋπνία κατά τις πρωινές ώρες, ξυπνούν πολύ νωρίς και δεν μπορούν να ξανακοιμηθούν. Είναι πιθανό ένα άτομο να έχει περισσότερα από ένα είδη αϋπνίας.

Η αϋπνία μπορεί να προκληθεί από πολλές αιτίες, συμπεριλαμβανομένων του υπερβολικού θορύβου, της ανησυχίας και του στρες, των εθιστικών ουσιών, της μη ανεκτής θερμοκρασίας, του μη οικείου περιβάλλοντος ύπνου ή της προσπάθειας του ατόμου να κοιμηθεί κάποια ώρα που δεν είναι σύμφωνη με τον κιρκαδιανό του ρυθμό (το κεντρικό "ρολόι" του ανθρώπου που αφορά, συν κάποιων άλλων, στην εγρήγορση και τον ύπνο). Ορισμένες περιπτώσεις αϋπνίας σχετίζονται με ανωμαλίες των βιολογικών ρυθμών.

Κανονικά, ο άνθρωπος κοιμάται όταν η θερμοκρασία του σώματός του πέφτει και ξυπνά όταν ανεβαίνει. Ο REM ύπνος επέρχεται κυρίως κατά τη διάρκεια της ανοδικής φάσης του κύκλου της θερμοκρασίας. Για τους περισσότερους ανθρώπους, αυτό συμβαίνει κατά το δεύτερο ήμισυ του νυχτερινού ύπνου. Στα άτομα που πάσχουν από αϋπνία κατά τις πρωινές ώρες ή σε οποιοδήποτε άτομο αποκοιμιέται αφού ο κύκλος της θερμοκρασίας φτάσει ήδη στο χαμηλότερο σημείο του, ο REM ύπνος μπορεί να αρχίσει σύντομα μετά την έναρξη του ύπνου. Επειδή η κατάθλιψη συχνά συνδέεται με την αϋπνία κατά τις πρωινές ώρες, πολλοί άνθρωποι με κατάθλιψη εισέρχονται στο REM στάδιο του ύπνου νωρίτερα από ό,τι οι άνθρωποι που δεν πάσχουν από κατάθλιψη (Kalat J.M., 2003).

Οι ειδικοί αποδίδουν την αύξηση των κρουσμάτων αϋπνίας στον στρεσογόνο τρόπο ζωής που δεν αφήνει περιθώριο για ανάπαυση και χαλάρωση, αλλά και στα ψυχικά νοσήματα, τα οποία με τη σειρά τους μπορεί να οδηγούν πάλι στην αϋπνία. Επίσης, επισημαίνουν ότι το πρόβλημα επιδεινώνεται με την υπερβολική κατανάλωση καφέ ή αλκοόλ ή τσιγάρων πριν από τον ύπνο.

Όσον αφορά στην αντιμετώπιση της αϋπνίας είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη τη συχνότητα και την έντασή της. Με άλλα λόγια, όταν πρόκειται για περιστασιακά επεισόδια αϋπνίας, της οποίας τα αίτια είναι προφανή και παροδικά, τότε φυσικά δεν είναι απαραίτητο να προσφύγουμε σε κάποιον ειδικό. Το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να περιμένουμε μέχρι να επανέρθουν οι κιρκαδιανοί ρυθμοί στο φυσιολογικό τους. Από την άλλη, όταν οι συνέπειες της αϋπνίας είναι έντονες για μεγάλο χρονικό διάστημα και τα συνοδά συμπτώματά της δημιουργούν δυσκολίες στην καθημερινότητα και στις σχέσεις μας με τους άλλους, τότε είναι αναγκαίο να απευθυνθούμε σε ειδικό και να παρέμβει θεραπευτικά. Ανάλογα με την περίπτωση, η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει είτε φαρμακευτικά σκευάσματα (υπνωτικά) είτε ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, ή κάποιες φορές συνδυασμό αυτών των δύο.

Κάποιες από τις σημαντικότερες λειτουργίες του ύπνου είναι η αναπλήρωση και η ανανέωση. Ας δώσουμε, λοιπόν, στον οργανισμό μας αυτήν την ευκαιρία, προσφέροντάς του συγχρόνως τη δυνατότητα να είναι περισσότερο αποτελεσματικός όταν τον έχει πραγματικά ανάγκη, δηλαδή ξύπνιος.