Η ψυχολογία των οπαδών.

Αναλογιζόμενοι το θέμα της επιθετικότητας στον αθλητισμό και τις αμέτρητες σχετικές δηλώσεις που συναντάμε στον τύπο ή στην καθημερινότητά μας, θα προσπαθήσουμε να μπούμε στη θέση των θεατών, έτσι ώστε να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά τους. Είναι αναγκαίο, αρχικά, να διαχωρίσουμε, τους θεατές μεταξύ τους, διότι δεν αντιδρούν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Συνήθως ποικίλλουν ανάλογα με τον τρόπο που υποστηρίζουν μια αθλητική ομάδα ή ξοδεύουν το χρόνο και τα χρήματά τους. Αν δεχθούμε όμως ότι υπάρχουν δύο είδη θεατών, τότε μπορούμε να μιλάμε για του φιλάθλους και τους οπαδούς. Σύμφωνα με οποιοδήποτε εννοιολογικό λεξικό, φίλαθλος είναι αυτός που αγαπά τον αθλητισμό και αυτός που συμβαδίζει με τις αρχές και τα ιδεώδη του αθλητισμού (αθλητικό πνεύμα). Οπαδός είναι αυτός που υποστηρίζει πρόσωπα, ιδέες, θεσμούς ή αθλητικές ομάδες στην προκειμένη περίπτωση. Η ρίζα του οπαδού είναι το "οπάζω" που σημαίνει ακολουθώ ή καταδιώκω. 

Οι οπαδοί είναι άτομα που έχουν δεσμευτεί από μικρή ηλικία απέναντι σε μια συγκεκριμένη ομάδα, τραγουδούν συνθήματα, κάνουν τατουάζ στο σώμα τους, δεν ικανοποιούνται με την παρακολούθηση του αγώνα από τον καναπέ τους, ακολουθούν την ομάδα τους σε εκτός έδρας παιχνίδια και, γενικά, χρησιμοποιούν τα χρήματά τους για να εκφράσουν την, κατά κάποιον τρόπο, ανιδιοτελή αγάπη τους προς την ομάδα. Οι περισσότεροι οπαδοί διατηρούν το πάθος τους για την ομάδα ανεξάρτητα από την πορεία της και τις νίκες που σημειώνει. Ωστόσο, παρατηρείται ότι ακόμα και ο πιο πιστός οπαδός δοκιμάζεται, όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν πολύ καλά για την αγαπημένη του ομάδα. Κοινωνικοί και αθλητικοί ψυχολόγοι ασχολούνται συχνά με τον προσδιορισμό των αντιδράσεων των οπαδών σε συνάρτηση με την απόδοση της ομάδας, όπως και με τα ψυχολογικά οφέλη της συμμετοχής τους σε διάφορα επεισόδια.

Είναι γενικώς παραδεκτό ότι η σχέση μεταξύ της συμπεριφοράς των οπαδών και της ψυχικής τους υγείας είναι αμφίδρομη. Οι οπαδοί φανατίζονται για την ομάδα τους αναζητώντας στην ουσία προσωπική ικανοποίηση. Ικανοποιούν την ανάγκη του να ανήκουν σε μια ομάδα (αθλητική και κοινωνική). Η ομάδα είναι γι’ αυτούς το θέμα που τους ενώνει και κινητοποιεί τις αντιδράσεις τους, ενισχύοντας την αίσθηση της συντροφικότητας. Το πιο σημαντικό κοινωνικο-ψυχολογικό φαινόμενο είναι ότι ξεφεύγουν από τους φυσιολογικούς ρυθμούς της καθημερινότητας και τις κοινωνικές αναστολές, καθώς εκφράζονται και πανηγυρίζουν ελεύθερα. Οι συνήθεις περιορισμοί στη συμπεριφορά, όπως τα παγιωμένα πρότυπα, ο αυτοέλεγχος και η αυτογνωσία, δεν είναι πλέον παρόντα, προκαλώντας τους οπαδούς να ενεργούν με βάση τα άμεσα συναισθήματα και τα κίνητρα τους, χωρίς σκέψεις που θα μπορούσαν να εμποδίζουν διαφορετικά τη συμπεριφορά τους.

Από την άλλη, έρευνες έχουν αποδείξει ό,τι εμπειρικά έχουμε παρατηρήσει όλοι μας. Έπειτα από μια νίκη, οι οπαδοί αισθάνονται καλύτερα για τις ικανότητές τους, ακόμα και για το σεξαπίλ τους, αισθάνονται περισσότερη αυτοπεποίθηση και δηλώνουν "κερδίσαμε", συμπεριλαμβάνοντας και τον εαυτό τους στη νίκη. Έπειτα από μια ήττα, δείχνουν απαισιόδοξοι, η αυτοεκτίμηση και η αυτό-αξία τους μειώνεται, ενώ δηλώνουν "έχασαν", απομακρύνοντας τον εαυτό τους από την ήττα.

Η απόδοση μιας ομάδας μπορεί να έχει αντίκτυπο και σε σωματικό επίπεδο. Έχει παρατηρηθεί ότι η τεστοστερόνη και η αίσθηση της δύναμης που σχετίζεται με αυτήν αυξάνονται, καθώς οι φίλαθλοι πανηγυρίζουν μια νίκη, και μειώνονται, όταν η ομάδα τους χάνει. Συγκεκριμένα, σε δείγμα Βραζιλιάνων ποδοσφαιρόφιλων αυξήθηκε η τεστοστερόνη κατά 27,6%, όταν νίκησαν την ιταλική αντίπαλό τους ενώ στους ηττημένους Ιταλούς φιλάθλους η τεστοστερόνη μειώθηκε κατά 26,7%. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η αύξηση της τεστοστερόνης μπορεί να είναι εν μέρει υπεύθυνη και για τις χουλιγκανικές συμπεριφορές. Αύξηση τεστοστερόνης δεν συμβαίνει στον καθένα, υπογραμμίζουν οι ερευνητές, αλλά μόνο στους φανατικούς οπαδούς (Το Βήμα, 2004).

Οι έντονες αντιπαλότητες, ο εθνικισμός και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ είναι οι κύριοι παράγοντες οι οποίοι συμβάλλουν στην εκδήλωση βίας ανάμεσα στους οπαδούς. Κάθε αθλητικό γεγονός παρακολουθείται από άτομα που μπορούν να πυροδοτήσουν τη βία μεταξύ οπαδών. Αυτά τα άτομα παρουσιάζουν υψηλές βαθμολογίες στην προδιάθεση της προσωπικότητας για θυμό και σωματική επιθετικότητα. Ελκύονται από τη βία και τις διαμάχες μεταξύ των οπαδών και έχουν μια λανθασμένη αντίληψη σχετικά με την προθυμία των άλλων οπαδών να συμμετάσχουν σε πράξεις βίας (Cox, 2004). Κάτι ακόμα που ενισχύει την εκδήλωση της βίας είναι το γεγονός ότι κάθε άτομο κατά τη διάρκεια ενός αγωνίσματος γίνεται αυτόματα μέλος του πλήθους ή της μάζας, αποκτώντας έτσι ιδιαίτερη δύναμη. Σύμφωνα, δηλαδή, με την ψυχολογία της μάζας, η συνειδητή προσωπικότητα του ατόμου εξαφανίζεται αυτόματα και η συμπεριφορά και τα συναισθήματά του αλλάζουν απότομα, επηρεαζόμενα από το πλήθος.

Παρ’ όλα αυτά, η συμμετοχή στον αθλητισμό ως θεατές είναι σημαντική, αφού μας δίνει τη δυνατότητα να μοιραστούμε εμπειρίες με φίλους ή/και συγγενείς. Όταν οι οπαδοί δεν εμμένουν στα αποτελέσματα των αγωνισμάτων, μπορούν να απολαύσουν την αίσθηση της ομαδικής εργασίας, την αξία της εξάσκησης, την έννοια του παιχνιδιού μέσα από κανόνες και αρχές σεβασμού, τη νίκη ή την ήττα με αξιοπρέπεια. Ακόμα και οι γονείς, δηλαδή, είναι καλό να ωθούν τα παιδιά τους με τον τρόπο αυτό στο να υποστηρίζουν μια ομάδα, ενισχύοντας, έτσι, τη σύσφιξη των οικογενειακών σχέσεων και δίνοντας στα παιδιά ανάλογα μαθήματα. Δε θα πρέπει, επίσης, να ξεχνάμε ότι δε μας εγγυάται κανείς ότι η ομάδα μας θα κερδίσει. Διαφορετικά, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, για κάποιους οπαδούς, όπως και συμβαίνει, τα περισσότερα παιχνίδια  να τελειώνουν με έναν μη ικανοποιητικό γι’ αυτούς τρόπο. Για το λόγο αυτό, ως οπαδοί ή φίλαθλοι ή όπως τελικά αποφασίσετε εσείς ότι θέλετε να αποκαλείστε, θα ήταν καλό να συνειδητοποιήσετε ότι κάποτε θα αισθανθείτε ευχαρίστηση κάποτε απογοήτευση και πόνο σε σχέση με τα αποτελέσματα ενός αγωνίσματος. Αυτό δε θα πρέπει, όμως, να επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα σας ή τις σχέσεις με τους άλλους, πόσο μάλλον να οδηγείστε σε ακραίες αντιδράσεις.